System szkolnictwa w Niemczech pozostaje pod nadzorem państwa. Odnosi się to również do wielu szkół prywatnych. System różni się jednak w poszczególnych krajach związkowych, ponieważ zachowują one niezależność w tej kwestii od władzy centralnej, a decyzje w sprawach dotyczących edukacji podejmują odpowiednie dla danego landu ministerstwa oświaty i wychowania.

Obowiązek szkolny obowiązuje w Niemczech od ukończenia szóstego do osiemnastego roku życia, czyli trwa 12 lat. Uczęszczanie do szkół publicznych jest bezpłatne.

Istnieje wiele rodzajów szkół. Najogólniej można je podzielić na szkoły ogólnokształcące (Allgemainbildende Schulen) i zawodowe (Berufsbildende Schulen).

Do szkół zawodowych zalicza się:
- Berufsvorbereitende Schulform
- Berufsgrundschule
- Berufschule
- Berufsfachschule
- Fachschule
- Fachoberschule
- Berufliches Gymnasium

Szkoły ogólnokształcące obejmują m.in.:
- Realschule
- Grundschule
- Gesamtschule
- Hauptschule
- Gymnasium

Wśród szkół ogólnokształcących wymienić należy także szkoły specjalne (Sonderschule), w których uczą się dzieci upośledzone lub opóźnione w nauce.

Szkoły, które nie znajdują się pod opieką państwa to szkoły prywatne (Privatschulen). Szkoły z indywidualną koncepcją pedagogiczną to szkoły alternatywne (Alternativschule). Poza nimi na wyróżnienie zasługują Ganztagschulen (czyli szkoły „całodzienne”, które poza normalnymi zajęciami oferują uczniom dodatkowe zajęcia mające wypełnić ich wolny czas) oraz Fernunterricht (czyli nauka na odległość).

Dorośli mogą nadrobić swoje zaległości w nauce w szkołach zwanych ogólnie Zweiten Bildungsweges, a więc Abendrealschule, Kolleg, Abendgymnasium.

Pod względem administracyjno-prawnym do szkół w Niemczech nie należą placówki:
- do których uczęszczają dzieci przed szkołą podstawową (Kindergarten, Vorschule, Frühförderung),
- edukacji pozaszkolnej, a więc szkoły wyższe (Berufsakademien, Hochschulen),
- pozaszkolnego kształcenia dorosłych (Volkshochschule, Famielienbildungsstatte).

Etapy edukacji szkolnej

Primarstufe

W tym pierwszym okresie nauki wszystkie dzieci uczęszczają do szkół podstawowych (Grundschule). W większości landów są one czteroletnie. Wyjątek stanowią Berlin i Brandenburgia, gdzie jest to 6 lat. W tak zwanej fazie elastycznego rozpoczęcia szkoły (Flexiblen Schuleingangsphase) dzieci rok przed rozpoczęciem obowiązku szkolnego mogą zapisać się do szkoły i rozpocząć naukę.

Orientugungsstufe

Pod pojęciem Orienturungsstufe jako szczególnego okresu nauki rozumie się zwyczajowo klasy 5 i 6. W tym okresie w uczniach dojrzewa decyzja o dalszej nauce. W przypadku Berlina i Brandenburgii jest to jeszcze szkoła podstawowa. W pozostałych przypadkach to pierwsze lata szkół etapu - Sekundarstufe I. Wówczas w tych klasach możliwa jest zmiana szkoły, pod warunkiem, że nie było problemów z ocenami.

Wybór szkoły jest bardzo ważny. Decyzja podejmowana jest zazwyczaj po konsultacji z nauczycielem, który na podstawie ocen wydaje opinię i proponuje określony typ szkoły.

Sekundarstufe I

Ten okres nauki zaczyna się w klasie 5 (w Berlinie i Brandenburgii w 7). W tradycyjnym trzystopniowym systemie szkolnictwa uczniowie mogą wybierać zazwyczaj spośród trzech rodzajów szkół ogólnokształcących: szkoły głównej (Hauptschule), szkoły realnej (Realschule) i gimnazjum (Gymnasium).

Szkoła główna (Hauptschule) kończy się po 9 lub 10 klasie egzaminem Hauptschulabschluss.
Ukończenie szkoły głównej uprawnia do rozpoczęcia nauki w szkole zawodowej (Fachschule), a także w wyższej szkole zawodowej (Fachoberschule). Kończąc szkołę główną, po zdaniu egzaminu (Hauptschulabschluss), uczeń otrzymuje także prawo do zawarcia umowy na wyuczenie praktycznego zawodu.

Szkoła realna (Realschule) kończy się po 10 klasie egzaminem Mittleren Reife. Podczas nauki w szkole realnej uczniowie otrzymują poszerzoną wiedzę podstawową ze szczególnym naciskiem na tematykę związaną z gospodarką, techniką i polityką socjalną. Po zdaniu egzaminu (Mittlere Reife) uczeń może podjąć pracę w sektorze administracyjnym lub gospodarczym, bądź też kontynuować naukę w wyższej szkole zawodowej (np. Fachoberschule).

Gimnazjum (Gymnasium) trwa w okresie Sekundarstufe I do 10 klasy i prowadzi do zdobycia uprawnień w 11 klasie gimnazjum (w czasie następnego etapu edukacji - Sekundarstufe II). Dziewięcioletnie gimnazjum jest tradycyjną formą edukacji w Niemczech. Uczniowie kończąc gimnazjum posiadają wiedzę i umiejętności z zakresu wiedzy ogólnej, które stanowić mają podstawą do dalszej nauki.

Obok tych podstawowych typów szkół istnieje jeszcze jeden istotny rodzaj placówek oświatowych. Szkoły zbiorcze (Gesamtschulen) są formą obejmującą trzy wcześniejsze typy. W szkołach zbiorczych występują więc trzy podstawowe rodzaje szkół jakby pod wspólnym szyldem. O tym jakie wykształcenie widnieje na świadectwie ukończenia szkoły decyduje ilość zdanych egzaminów. Uczeń może uzyskać jedno z trzech rodzajów wykształcenia odpowiadające kolejno wykształceniom po ukończeniu: szkoły głównej, gimnazjum lub szkoły realnej łącznie ze średnią szkołą zawodową.

Poza tym w wielu modelach edukacji, specyficznych dla każdego regionu, rola szkół głównych i realnych jest różnie postrzegana i mogą one mieć zupełnie odmienne znaczenie. Zazwyczaj wiąże się to także z inną nazwą takiej szkoły. Takie szkoły to np.:
- Erweiterte Realschule (tylko w Saarland)
- Mittelschule (tylko w Sachsen)
- Regelschule (tylko w Turyngii)
- Oberschule (tylko w Brandenburgii)
- Sekundarschule (tylko w Bremie i Sachsen-Anhalt)
- Regionale Schule (tylko Rheinland-Pfalz i Meclenburg-Vorpommern)

Oddzielnym typem szkoły jest Wirtschaftsschule (tylko w Bayernie).

Sekundarstufe II

W placówkach ogólnokształcących w tym okresie uczą się tylko uczniowie klas wyższej edukacji gimnazjalnej i szkoły zbiorczej (od 11 klasy). Okres ten dla nich kończy się po 12 lub 13 roku nauki maturą (Abitur). Zdana matura uprawnia do podjęcia studiów w różnych szkołach wyższych.

Pozostałe szkoły na tym etapie to wszelkiego rodzaju szkoły zawodowe, np. Berufschule czy Berufsfachschule.

Marcin Górzyński edu.edu.pl